Nhưng, mặt khác, chương trình là một chương trình mà nếu không tôn trọng nó thì nó thành một trò chơi mất. Bạn lựa một thời đại hoặc một đầu đề, hoặc một tác giả thôi. Khi đã điều khiển phần tử vô kỷ luật nhất trong cơ thể phức tạp của ta thì ta phải tròng ngay ách vào cổ nó.
Đối với kẻ nào khác thì như vậy có thể hơi hữu ích, còn đối với mình quả là không hợp". Lần sau, bạn có bất bình với anh bếp vì món bò tái chín quá thì bạn bảo lý trí của bạn cứ ngồi trong phòng làm việc của nó, để bạn lại hỏi ý kiến nó. Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết.
Nó chỉ cần thay đổi công việc, chứ không cần nghĩ, trừ những lúc ngủ. Tôi có thể nghe óc bạn như nghe điện thoại ở nên tai tôi vậy. Sau nầy, có dịp, tôi sẽ nói về văn chương.
Nhiều người tối nào cũng ngồi rồi vì họ nghĩ rằng nếu không ngồi rồi thì chỉ có cách là học văn chương, mà chẳng may họ lại không thích văn chương. Cho nên tôi khuyên bạn có đọc tiểu thuyết thì không nên đọc trong giờ rưỡi đó. Hỡi người đời, anh phải tự biết anh.
Ở đây tôi chỉ muốn nhắc các bạn bẩm sinh không yêu văn rằng không phải chỉ có văn chương là nguồn độc nhất để hiểu biết. Đầy cả mặt đất, từng đóng ra đấy. Chúng ta có và luôn luôn đã có tất cả số thì giờ trời cho.
Làm như vậy bạn sẽ có được một khoảng thời gian dài ít nhất là 3 giờ. Không có gì xảy ra tới thân thể, tâm hồn ta mà không đi qua bộ óc của ta, ta thấy vui hay buồn cũng nhờ óc, nên kiểm soát trí óc là việc quan trọng nhất. Trái lại, chắc chắn là giá trị 8 giờ ở sở còn tăng lên là khác.
Muốn sống đầy đủ, điều kiện thứ nhất là phải kiểm soát được trí óc. Than ôi! Tôi không giúp bạn được việc ấy. Bạn phải bảo vệ lòng tự trọng của bạn.
Như vậy còn ba buổi tối để thăm bạn hữu, vui thú gia đình, đọc sách tiêu khiển, hút thuốc, làm vườn, thơ thẩn và dự những cuộc thi của các báo. Browning, viết bằng thơ, và chứa nhiều chất thơ cực đẹp. Không yêu văn chương không phải là một tội, cũng không phải là dấu hiệu của sự ngu dốt.
Ai đã thấm nhuần các luật tiến hóa, hiểu rằng nhân luôn luôn sinh ra quả, tất sẽ coi biển là một nguyên tố mà hồi xưa là hơi nước, có lúc đã sôi lên và nhất định sẽ có lúc đông lại thành nước đá. Bạn phải sống với số thời gian là 24 giờ một ngày. Bạn lại cứ nằm xuống, thiêm thiếp triền miên giấc ngủ mà bạn gọi là cuộc sống của bạn đi.
Sự thật ấy đáng buồn lắm, chán nản lắm, u uất lắm phải không bạn? Nhưng tôi cho là đẹp đẽ kia đấy, vì có gắng sức thì ý chí ta mới mạnh được khi làm một việc đáng làm. Chắc là bạn muốn tin rằng hạnh phúc không sao đạt được. Bước đầu nên rất chậm, có thể chậm một cách quá đáng nhưng phải rất đều đặn.